Kề bên các danh tửu như Làng Vân, Gò Đen, Hồng Đào, giữa muôn ngàn danh rượu nhập khẩu về từ các nước… Cái tên Rượu Bầu đá ngạo mạn mang đến một biệt danh . Có người bạn đi giao lưu với thanh niên ở Nhật về kể, anh chỉ đem theo mấy lít bầu đá làm quà từ Việt Nam và thật không ngờ , họ ca ngợi hết lời, hỏi Vì Sao rượu ngon đến vậy mà giờ họ mới được nghe thấy…
Làng tạo nên sự danh hiệu
Đi qua cổng “Làng nghề truyền thống cổ truyền rượu Bầu Đá”, tôi gặp chị Sơn. Chị đưa chúng tôi về nhà, giới thiệu lò nấu rượu & sản phẩm do chính chị tạo nên .
Tay trái cầm ly, tay phải cầm bình, chị Sơn nhẹ bỗng đặt vòi bình rượu vào miệng ly. Chị nghiêng tay kéo bình lên cao, kéo lên rồi ngưng rót, rượu như một dòng thác nhỏ tuôn dài xuống ly, không rơi ra ngoài giọt nào. Rượu vừa đầy là lúc rượu sủi tăm vun lên rồi tan nhanh. Những bong bóng bọt tăm vỡ vạc ra, tạo áp suất đẩy hương rượu bay khắp căn phòng, nồng dịu . Cũng tự nhận mình là người có nghề… uống rượu, tôi xin chị cho rót thử. Nhưng bàn tay ko cận thẩn của tôi chỉ vừa kéo bình lên, rượu đã văng ra ngoài. Tập phổ biến lần nhưng tôi chẳng thể nào làm được, nếu không đổ rượu ra ngoài thì dòng chảy lại ko đủ mạnh để rượu sủi tăm.
Đi khắp làng Cù Lâm, vào nhà nào, cũng thấy một bình nhỏ đầy rượu sủi tăm chờ mời khách. Ngồi trong căn nhà xưa, ông Tạ Chí Nhơn kể về mấy đời nấu rượu của Gia đình , của làng. Ông Nhơn cho biết thêm , rượu bầu Đá rất “nặng” (trên 50 độ) uống nhanh say nhưng say rồi không thấy mệt hay nhức đầu. Ông tự hào: “Say túy lúy rồi thức giấc lại vẫn uống tiếp được. Tôi cũng đi đa dạng nhưng chưa có rượu nào uống đã bằng rượu làng mình nấu cả”. Chính con gái ông nấu rượu sành từ nhỏ, nhưng khi sang đò về Tây Sơn muốn đem nghề nấu rượu này để kiếm ăn nhưng nấu chẳng thể ngon được. Ông giải thích: “Quyết định chất lượng, hương vị , nồng độ rượu Đa số là do nguồn nước. không ít người tới lấy công thức đi nơi khác nấu nhưng bất thành công”.
Bà Nguyễn Thị Em, vợ ông Nhơn đang lục sục dưới bếp với hai nồi rượu, cũng vẳng lên tham gia: “Nếu họ nấu được thì đâu còn là rượu Bầu Đá nữa ông”. Hai lò rượu của bà luôn đỏ lửa từ hơn 30 năm nay. Bà đã quen với độ nồng của rượu, quen với tiết trời, quen với độ lửa làm sao cho rượu ngon nhất. Cầm chai rượu, bà chỉ cần lắc nhẹ và nói chính xác bao lăm độ. Còn rượu mà bà không đoán được, bà gọi là “rượu chạy”.
“Rượu chạy”
Theo người làng Cù Lâm, “rượu chạy” là rượu lạt, rượu dở. Mỗi nồi rượu ở làng nấu gồm 6 kg gạo ngon, vào men ủ 6-7 ngày mới đem ra nấu bằng tay bằng nồi đất, ống tre. Một buổi chỉ nấu được một nồi, lửa phải thật nhỏ đủ để nồi cơm rượu bốc khói rồi ứ đọng qua một thau nước luôn được giữ mát. trường hợp lửa lớn, cơm rượu sẽ bị sít vào nồi, rượu sẽ khê… Hằng ngày , nhà ông Nhơn nấu 4 nồi rượu, đủ hèm cho heo ăn.
Rượu của làng bán ra ngoài, người đời cũng nói là mua rượu chính gốc, nhưng thực tại , họ đã pha thêm vào cho không ít , đặng bán có lãi hơn. Những rượu này rót khó sủi tăm hoặc nếu sủi tăm thì không tan nhanh mà bọt cứ lợn cợn trên mặt ly do tạp chất lẫn vào. Rượu trong chai thì chỉ cần lắc nhẹ là đục và rất lâu sau mới trong lại.
Những loại “rượu chạy” này đã làm giảm trông cậy rượu của làng. “Tôi dám xác định một điều rượu bán ở dọc đường ngoài kia toàn là “rượu chạy” – ông Nhơn bao tay. Ngoài ra , lại có phổ biến căn cứ sinh sản, bán rượu Bầu Đá nhưng không lấy giọt rượu nào của làng.
Rượu Bầu Đá ở đâu ra khi không lấy rượu của làng mà rượu dán nhãn Bàu Đá thì nhai nhải trên thị trường, bán đầy dọc quốc lộ, nhất là đoạn qua hai huyện An Nhơn và Tây Sơn? đôi chút người nấu rượu tặng tuyệt, có không ít cách để nấu rượu nhanh, nồng độ cao để giả Bàu Đá. phổ thông nhất là dùng men Trung Quốc, bỏ vào cơm rượu 1-2 ngày là nấu được, không cần ủ lâu; có xóa bỏ trực tiếp vào gạo không cần nấu thành cơm. một trong những nơi sản xuất đa dạng thì mua mật rỉ ở nhà máy đường về pha với nước, phẩm màu, gia thêm mùi vị (thường dùng hương dứa) vào, là thành rượu Bàu Đá xanh, đỏ, vàng, tím đủ màu. khủng khiếp hơn, một nhân công rượu tiết lộ , có loại cồn chỉ cần 2 lít pha với 48 lít nước là thành 50 lít rượu!
“Tôi & rộng rãi người trong làng cũng 1 đôi lần mua thử loại rượu này về uống. trường hợp không bao giờ uống rượu chính gốc thì rất khó nhận biết , bởi cũng nồng độ cao, cũng sủi tăm khi lắc chai nhưng rượu rất gắt, uống cứ bứ ở cổ, tăm sủi như bọt xà phòng, uống vào vài ly là đau đầu không chịu nổi”- ông Nhơn cho biết thêm thêm. đâm ra , cái ngày phệ tát nhất với người làng Cù Lâm là ngày danh rượu được xác thực nhãn hàng, lại có rất ít căn cứ cung ứng rượu Bàu Đá đến tham gia. có lẽ rằng , họ sợ thương hiệu!
Cho xứng danh “đệ nhất tửu”
Nhà thơ Nguyễn Duy vinh danh rượu Bàu Đá là “đệ nhất tửu”, thi sĩ Tản Đà thì phong là “đệ nhị tửu”… Mỗi người một cách cảm xúc, nhưng ai đã một lần nhấp thử chút men nồng của ly rượu Bầu Đá thì cũng ngà ngà như hai con người sành rượu trên.
Bà Nguyễn Thị Thái Hoà , Phó chủ tịch UBND tỉnh giấc kể, đoàn y tế của Hàn Quốc khi đến Bình Định khám chữa bệnh, họ đem theo một ít thứ mà họ sợ ở Việt Nam không có như ớt xanh, kim chi, rượu. Nhưng khi được uống rượu Bàu Đá, họ rất mê. không những đoàn của Hàn Quốc, phổ biến đoàn khách nước ngoài khác khi đến Bình Định uống đúng rượu Bàu Đá của làng Cù Lâm cũng đều khen & tìm cách mua mang về. “Việc giữ gìn chất lượng, giới thiệu, truyền bá là việc làm cần có để rượu Bàu Đá đứng vững và vươn xa hơn”- Phó chủ toạ UBND tỉnh giấc Nguyễn Thị Thái Bình nói.
Ông Lê Quang Tâm, chủ toạ hiệp hội cung ứng – sắm sửa rượu Bầu Đá Bình Định, cho hay, sau khi được Cục cầm giữ trí tuệ (Bộ Khoa học – Công nghệ) cấp bằng bảo hộ mác tập thể “Rượu Bầu Đá” cho 53 công ty , Trung tâm, hộ sinh sản, kinh doanh rượu, cơ quan công năng sẽ có cảnh ngộ để quản lý, kiểm sát , nhằm lấy lại danh hiệu , trông cậy rượu Bàu Đá. “Trước hết, công hội sẽ liên kết với các cơ quan chức năng dẹp tất thảy những loại rượu không có nhãn nhãn hàng, rượu giả đã làm giảm uy tín rượu Bầu Đá lâu nay; song song , tạo hoàn cảnh để người phân phối rượu có chiến phẩm, giữ chất lượng, nhằm đề cao danh hiệu rượu Bàu Đá”.
Làng Cù Lâm (xã Nhơn Lộc, huyện An Nhơn) là tên hành chính, người dân từ lâu đã gọi làng này là làng Bàu Đá , cũng là đặc sản bình định quê tôi . Theo những người lớn tuổi Ở đây , trước kia, trong làng có một cái bàu rộng vài ha, chung quanh là đá, nước ở bàu này uống rất mát & ngọt. Lúc đó, đa dạng nhà chưa có giếng lấy nước này về uống, nấu & cả nấu rượu. Cái nguồn nước ngọt ngào ấy cho ra một loại rượu nấu từ gạo rất ngon, thơm và uống có hậu (giới uống rượu dùng từ này chỉ cho loại rượu uống xong còn ngòn ngọt ở cổ). Hương rượu của làng bay xa, vô số người tìm đến mua. Vậy là hình thành làng nghề Rượu Bầu Đá Bình Định .